Gecekondu Gazetesi: Bir Konut Aktivizmi Olarak Yok Sayılanı Arşivlemek
Yaşar Adnan Adanalı
Bu yayında yer alan, “Naim Tanyeri: 1950’lerden Bir Konut Aktivistinin Portresi” makalesinde kullanılan gazete haberleri, Mekanda Adalet Derneği’nin sürdürdüğü Gecekondu Gazetesi: Türkiye’nin Enformel Kentleşme Haberlerini Arşivlemek araştırma projesi kapsamında derlenen arşivden seçilmiştir. Bu arşiv çalışması, 1930’lardan günümüze “enformel” kentleşme, konut ve gecekondu üzerine, Türkiye’de yayımlanan günlük gazetelerde yer almış, kronolojik olarak sıralanmış yaklaşık iki bin haber, röportaj ve görüş yazısının kupürlerinin tıpkıbasımlarını ve indekslerini içeriyor. Bu arşivin, mevcut gecekondu literatürüyle birlikte okunmak, onu tamamlamak gibi bir amacı var. Ancak bunun da ötesinde, gecekonduyu Türkiye kentleşmesinin temel niteliklerinden biri olarak konumlandırmak ve kentleri toplumsal olarak kolektif emeğiyle yeniden üreten gecekonducuya tarihsel olarak hak ettiği saygıyı göstermek gibi bir derdi de var.
Bu araştırma projesine ilham veren olaylardan biri, İstanbul gecekondu tarihinde önemli bir yeri olan, bugünden baktığımızda kendisini sıkı bir “konut aktivisti” olarak niteleyebileceğimiz Naim Tanyeri’nin ve komşularının, Şişli Feriköy’deki evlerinin Aralık 1951’de yıkılması üzerine haklarını aramak için Vilayet önünde yaptıkları eylemin ve devamında başlattıkları uzun soluklu örgütlenme ve toplumsal mücadele hikâyesidir. 1950’ler boyunca bu çok heyecan verici vakayı gazetelerden takip etmek ve hatta yıllar sonra Tanyeri’nin yazdığı anı kitaplarında detaylı bir şekilde kendi anlatısını okumak mümkün. Dolayısıyla gecekondu tarihyazımında çoğunlukla görünmez kılınan gecekonducunun bir özne olarak öne çıktığı nadir vakalardan biriyle karşı karşıyayız.
Bir diğer olay ise 2000’lerin kentsel dönüşüm ve inşaat çılgınlığından payına düşeni alan, yani idare ve gayrimenkul geliştiricilerinin sürekli baskı altında tuttuğu ve çoğunlukla gecekondu geçmişli, ağırlıklı olarak dar gelirlilerin yaşadığı mahallelerin özellikle 2010 ve sonrasında haklarını aramak için dernekleşmeleri ve kendi aralarında örgütlenerek ilçe, il ve ulusal bazlı birlikler kurmaları. “Mahalleler Birliği” adı altında ve “Sorun sadece dört duvar değil!” sloganıyla kentsel dönüşüm ve hukuki güvence kaynaklı mağduriyetler yaşayan onlarca mahallenin bir araya gelip verdikleri toplu mücadele de gazete haberlerine yansıyor.
Peki, aralarında yarım yüzyıldan fazla bir zaman olan bu iki vakayı birlikte okumak nasıl mümkün olur ve ne anlam ifade eder? İşte araştırma projesinin var olma nedeni ve değeri bu soruda saklı. Çok geniş bir tarih aralığında ve doğrudan konunun muhataplarının perspektifiyle gecekondu gerçekliğini ve konut hakkı mücadelesini derinlemesine inceleme imkânı sunması.
Naim Tanyeri ve komşularının Vilayet önünde çekilen ve gazetelere yansıyan fotoğrafları ile İstanbul Gaziosmanpaşa’da kentsel dönüşüm projeleri sebebiyle gerçekleştirilmek istenen yıkımları kolaylaştırmak için “riskli alan” ilan edilen mahalleleri kapsayan, üzerindeki yerleşimleri ve yaşayanları yok sayan 1/5000 ölçekli plana itiraz için 16 Aralık 2015’te topluca Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü’ne giden Mahalleler Birliği üyesi mahallelilerin Müdürlük önünde çektirdikleri fotoğraf arasındaki büyük benzerlikler hemen fark edilecektir. İki fotoğraf arasında 64 yıl gibi uzun bir zaman olmasına, ilkinde yer alan mağdurların muhtemelen bugün çok azının hayatta olmasına rağmen; gecekonducunun yok sayılma karşısında sürdürdüğü mücadele, bu mücadele içinde kamu idaresiyle kurduğu ilişki, mücadelesinin dili ve estetiğinin değişmediği görülüyor. İşte Gecekondu Arşivi on yıllardır verilen bu toplumsal mücadelenin yanında konumlanıyor.
