Dünya Habitat Ödülleri (World Habitat Awards), 1985 yılından beri dünya çapında iyi yerleşim uygulamalarını duyurmak ve ödüllendirmek amacıyla World Habitat Vakfı ile Birleşmiş Milletler Habitat Örgütü’nce organize ediliyor. Ödül programı, konut problemine karşı çeşitli ölçeklerde geliştirilmiş pratik, yenilikçi ve sürdürülebilir çözümlere odaklanırken aynı zamanda projelerin yarattığı sosyal etkiyi, deneyim ve bilgi paylaşımını da dikkate alıyor. Dünyanın dört bir yanından katılımın olduğu programda Türkiye’den Ankara Batıkent projesi 1986 yılında ödüle layık görülmüş, Düzce Umut Evleri Projesi 2017 yılında finale kalan on proje arasında yer almıştı. 1985 yılından bu yana sosyal konut anlamında birçok değerli projeyi gündeme taşıyan Dünya Habitat Ödülleri’nde geçtiğimiz beş yılda ödül almaya hak kazanan projeleri içeren bir derleme sunuyoruz:¹

Caño Martín Peña Topluluk Arazi Fonu 

Porto Riko, 2015

Porto Riko’nun başkenti San Juan’daki kirli ve taşkın tehlikesi altında olan Martín Peña Kanalı’ndaki enformel yerleşimin iyileştirilmesine ve nehrin temizlenmesine yönelik olan bu proje, bölge sakinleri ile devletin işbirliğiyle ortaya çıktı. Beş binden fazla enformel konutun bulunduğu bu bölgede yerleşimcilerin katılımcı workshop’larla sürece katılmasıyla kurulan Community Land Trust (CLT), topluluk adına uygun fiyatlı konutlar geliştiren ve yöneten bir ev sahipliği modeli tasarladı. Proje neticesinde yaklaşık seksen hektar arazi CLT’ye devredildi.

İngiltere’nin Kuzeyindeki Yardımlaşma Konutları 

İngiltere, 2015

İngiltere’de Giroscope ve Canopy isimli organizasyonların geliştirdiği projede, boş evler yenilenerek dezavantajlı kesimlere ödenebilir imkânlarla sunuluyor. 1985 yılında kurulan Giroscope’un çalışma modeli, terk edilmiş evleri düşük fiyatlara satın almak üzerine kuruluyken Canopy, konut derneklerine veya kent meclisine ait mülkleri uzun vadeli kiralama yoluna gidiyor. Birlikte geliştirdikleri proje, konut piyasasında kendine yer bulamayan göçmenler, öğrenciler, düşük ücretli çalışanlar gibi dezavantajlı gruplara yerleşim imkânı sağlıyor.

A Roof, A Skill, A Market [Bir Çatı, Bir Beceri, Bir Pazar] 

Burkina Faso, 2016

Nubian Vault Association’ın geliştirdiği proje, Afrika’nın Sahel kesiminde, bölgeye uygun olmayan malzemelerle üretilen çatıların yarattığı problemi antik Mısır mimarisi tekniklerini kullanarak gidermeyi 

hedefliyor. Ormansızlaşma ve kuraklaşan çevre nedeniyle geleneksel evlerin çatılarında kullanılan kalaslara artık erişilememesi, çatılarda metal kirişler, beton ve sac levhaların kullanılmasına neden olmuş. Nubian Vault Association, zayıf ısı yalıtımı sağlayan ve yüksek maliyetle üretilen bu yapı elemanlarının yerine sürdürülebilir ve ödenebilir bir alternatif üretti. Güneşte kurutulmuş çamur tuğlalarla oluşturulan kubbeli çatılar ekstra destekleyici malzemelere gerek duymuyor. Metal levha çatılara göre daha konforlu, sağlıklı ve sağlam olan bu yapı tekniği aynı zamanda ucuz ve yerel malzemelerle üretilmeye uygun. Burkina Faso, Mali ve Senegal’de başlayan bu teknik, Batı Afrika’nın birçok ülkesinde yaygınlaştı.

More Than Housing [Konuttan Fazlası] 

İsviçre, 2016

Avrupa’daki en büyük konut kooperatifi programı olan More Than Housing, Zürih’te 50 farklı kooperatifin bir araya gelmesiyle kuruldu. Yaklaşık dört yüz dairelik 13 yapı, 35 ticari birim, geniş müşterek topluluk alanları ve kreş, günlük bakım merkezleri gibi mahalle altyapısıyla proje, dar gelirli kişilere çevre dostu konutlar sunuyor. Proje toplumsal çeşitliliği hedeflerken yaşlılar, bekârlar, çekirdek aileler gibi farklı hanelerin ihtiyaçlarını karşılayacak tasarımlar oluşturuyor. Projenin tasarımı da katılım esasıyla hazırlanmış. Bir mimari yarışma sonucunda elde edilen proje, devamında farklı odak gruplarla yapılan çalışmalarla geliştirilmiş.

Tayfun Sonrası İyileşmeye Dönük Konut Programı 

Filipinler, 2017

2013’teki tayfun sebebiyle Filipinler’de hasar gören bölgedeki 15 bin aile, CARE Philippines’in girişimiyle evlerini yeniden inşa edebildi. Tayfundan sonra yaşamların ve evlerin “kendini iyileştirebilmesi” esasına dayanan program kapsamında rehberlik, ekipman, maddi destek, teknik asistanlık sağlandı. Proje yalnızca yeniden inşayı değil aynı zamanda ailelerin yerinden edilmesinin önlenmesini, kendi konut ve arazi haklarına sahip çıkmalarını, sosyal bağlarını sürdürmelerini de sağlıyor.

Spring Lake Ortak Konutları 

ABD, 2017

Kâr amacı gütmeyen konut geliştiricisi Mutual Housing California’nın geliştirdiği proje, Kaliforniya eyaletinde Yolo Conty’nin Woodland şehrinde düşük ücretle çalışan, kötü yaşam şartlarından mustarip tarım işçilerinin yıl boyunca konaklayabileceği sürdürülebilir konutlar sunuyor. ABD’deki ilk %100 sıfır enerji prensibiyle tasarlanan projede toplam 62 daireli beş bina inşa edildi. Proje, yaşam şartlarının iyileştirilmesine yönelik sürdürülebilir bir çözüm ortaya koyarken Spring Lake sakinlerini geridönüşüm, su tasarrufu gibi konularda bilgilendirerek bölgenin ekonomisine büyük katkıda bulunan tarım sektörü çalışanlarının güçlendirilmesini hedefliyor.

Pakistan Chula’ları: Kadınları Güçlendiren ve Hayatları Değiştiren Dumansız Sobalar 

Pakistan, 2018

Heritage Foundation of Pakistan’ın geliştirdiği proje, düşük bütçeyle dumansız sobalar inşa ederek kadınların sağlığını iyileştirmeyi ve her beş evden dördünde temiz ve güvenli pişirme kaynağının bulunmadığı Pakistan kırsalındaki yoksunluğu gidermeyi hedefliyor. Geleneksel açık alevli odun sobası dumanı ciddi solunum yolu hastalıklarına ve göz problemlerine sebep olurken, bu sobada pişirilen yemekler özellikle çocuklarda ishale yol açıyor. Bu proje güvenli ve sağlıklı bir yaşam alanının oluşturulmasının yanı sıra kadınların bu sobaları köylerinde inşa etmesini ve pazarlamasını sağlayarak güçlenmelerine katkıda bulunuyor.

Sosyal Kurumlar İçin Konut 

İspanya, 2019

Barselona’da turistlerin yerel evlerde konaklamaya dönük ilgisi nedeniyle kiraların artması, özellikle konut açığı bulunan Katalonya’da dar gelirli kişileri veya işsizleri yerinden edilme ve evsiz kalma riskiyle karşı karşıya bırakmıştı. Habitat3’ün geliştirdiği proje kapsamında, bölgedeki boş evler satın alınıp yenilenerek veya kira sözleşmeleri yapılıp dezavantajlı gruplarla çalışan yardım kuruluşlarına önerilerek bölgedeki uygun fiyatlı konut arzı yükseltiliyor.

Karnatka’daki Yerli Kabile Topluluklarının Onuru ve İnsan Haklarının İadesi 

Hindistan, 2019

Hindistan’da kast sistemi resmi olarak yasaklansa da buna dayalı birçok ayrımcı pratik sürdürülüyor. ActionAid India, Koraga Federation ve Samagra Grameena Ashram (SGA) yıllardır kast sisteminin baskısına maruz kalmış Koraga kabilesi ve Karnataka’daki dokuz farklı kabile ile çalışarak kast sisteminin ayrımcı etkisinin azaltılmasına, bu grupların sosyal ve ekonomik yönden güçlenmelerine destek oluyor. Proje kapsamında binlerce dönümlük arazi kabilelere ayrıldı ve 19.000 kişi kendi evlerini inşa edebilecek desteği aldı. Aynı zamanda devlet destekli beslenme programlarına katılmaları sağlanarak Koraga topluluğunun güvenli ve sağlıklı gıdaya erişimi sağlandı. Çocuklar okula yazdırılıp burs imkânları elde etti, Koraga kadınları kendine yeterli olmaları adına desteklendi ve toplulukta öncü konuma yerleşti. Topluluk temelli bakış açısıyla proje, marjinalize edilmiş kabile gruplarının baskıcı pratiklere karşı direnmesini, temel insan haklarına erişimini, yaşamlarını insanlık onuruna yakışır şekilde dönüştürmesini sağlıyor.

1- Bu yazıda yer alan bilgi ve fotoğraflara World Habitat web sitesinden ulaşılmıştır. Bkz. www.world-habitat.org/